Przegląd dokonań 1990-2022

Placówki edukacyjne w strukturze Fundacji

Dostrzegając wzrastające z początkiem lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku zainteresowanie powstawaniem w Polsce niepublicznych placówek edukacyjnych Fundacja postanowiła wesprzeć niektóre z nich wykorzystując w tym celu swoje możliwości organizacyjne, wykonawcze i merytoryczne. Po przeprowadzeniu szerokiego rozpoznania zdecydowano włączyć się w tworzenie i umacnianie dwóch następujących placówek: XVI Ogólnokształcącego Liceum Ekologicznego w Warszawie oraz Liceum Społecznego w Dziwnowie. Przystępując do powyższych działań przyjęto założenie, że stymulująca i budująca rola Fundacji powinna trwać tylko do momentu uzyskania przez szkoły pełnej samowystarczalności umożliwiającej samodzielne funkcjonowanie lub zaistnieją nowe okoliczności, dzięki którym istotnie wzrosną możliwości rozwojowe wspieranych placówek. W obu szkołach funkcjonujących w strukturze organizacyjnej Fundacji działania edukacyjne prowadzone były według autorskich programów opracowanych przez poszczególnych nauczycieli z wykorzystaniem tzw. minimów programowych Ministerstwa Edukacji Narodowej rozszerzonych w poszczególnych przedmiotach o zagadnienia ekologiczne. Zamierzano tą drogą wychować młodego człowieka wyposażonego w niezbędną do dalszego życia i studiów wiedzę ogólną, będącego świadomym użytkownikiem środowiska, zdolnego odczuwać zagrożenia i reagować na przejawy jego degradacji. Przyjęto jednocześnie założenie, iż realizacji procesu dydaktycznego na wysokim poziomie musi towarzyszyć atmosfera otwartości, współpracy i przyjaźni umożliwiająca rozwój indywidualnych cech osobowych i wrażliwości uczniów. Osiągniecie tego celu wymagało poważnego wysiłku organizacyjnego, doboru uczniów drogą egzaminów konkursowych, zatrudnienia nauczycieli nie tylko o najwyższych kwalifikacjach zawodowych lecz posiadających również cechy osobowości gwarantujące powodzenie założonego procesu dydaktyczno-wychowawczego.

Po pięciu latach działalności w strukturze Fundacji XVI Ogólnokształcące Liceum Ekologiczne NFOŚ zostało przekazane w dniu 27.października 1997 roku Instytutowi Kształcenia Zawodowego w Warszawie, który jako placówka zajmująca się tylko i wyłącznie edukacją była w stanie zapewnić szkole lepsze warunki dalszego rozwoju. Liceum Społeczne w Dziwnowie w sierpniu 2004 roku po blisko dziesięciu latach działania w ramach Fundacji również zostało przekazane jednostce zewnętrznej – Stowarzyszeniu na Rzecz Kultury i Edukacji w Dziwnowie. W tym przypadku o przekazaniu szkoły zadecydowało jej duże oddalenie od siedziby Zarządu NFOŚ utrudniające nadzór i współdziałanie. W sumie do obu placówek w okresie ich funkcjonowania w strukturze Fundacji uczęszczało przeszło 300 uczniów, z których 80 % ukończyło szkoły i uzyskało świadectwa dojrzałości.

Budowa sieci centrów edukacji ekologicznej w Polsce

Mając na uwadze potrzebę wzmacniania powstających w szybkim tempie organizacji i instytucji zajmujących się rozwijaniem w Polsce edukacji ekologicznej Fundacja przystąpiła do konkursu ogłoszonego przez b. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa na organizację i prowadzenie Krajowego Centrum Edukacji Ekologicznej, który udało się Fundacji wygrać. Uruchamiając z początkiem 1992 roku działalność Centrum przyjęto zasadę, że powinno ono pełnić przede wszystkim funkcje wspierające, zarówno merytorycznie, jak i materialnie dla tych wszystkich, którzy zaproponują ciekawe inicjatywy pobudzające świadomość ekologiczną i aktywność społeczeństwa na rzecz poprawy stanu środowiska. Zakładano równocześnie, że w miarę swojego rozwoju Centrum stanie się składnicą informacji o dotychczasowych dokonaniach w sferze edukacyjnej, umożliwiając tym samym kolejnym grupom animatorów korzystanie z doświadczeń poprzedników i dobór najbardziej skutecznych rozwiązań. W ciągu dwóch lat (1992 – 1994) bardzo intensywnej pracy, między innymi:

• przeprowadzono rozpoznanie w skali ogólnokrajowej dotychczasowych efektów i możliwości rozwijania edukacji ekologicznej we wszystkich sferach i kierunkach działania na bazie istniejącego potencjału merytorycznego i organizacyjnego,

• zorganizowano sprawny system gromadzenia, przetwarzania i dystrybucji informacji o działalności w sferze edukacji ekologicznej,

• nawiązano współpracę z zagranicznymi instytucjami i organizacjami zainteresowanymi rozwijaniem edukacji ekologicznej w Polsce,

• rozwinięto współpracę z potencjalnymi partnerami krajowymi, już działającymi w sferze edukacji ekologicznej lub zainteresowanymi włączeniem się do prac,

• udzielono organizacyjnego, merytorycznego i finansowego wsparcia wybranym organizacjom ekologicznym w realizacji ich własnych inicjatyw edukacyjnych,

• doprowadzono do utworzenia dwudziestu regionalnych centrów edukacji ekologicznej.

Pod koniec 1994 roku z uwagi na przerwanie finansowania przez b. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa zadań realizowanych przez Centrum Fundacja została zmuszona do drastycznego ograniczenia jego działalności, a w efekcie do jego likwidacji.

W działaniach mających na celu podnoszenie wiedzy i świadomości ekologicznej społeczeństwa szczególnie ważne jest możliwie szerokie dotarcie ze stosownym przekazem do młodzieży szkolnej i wykorzystanie naturalnej skłonności ludzi młodych do włączania się w niestandardowe przedsięwzięcia edukacyjne. Dostrzegając głęboki sens tego rodzaju działań Zarząd Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska uruchomił między innymi następujące inicjatywy:

Realizacja Programu GREEN

Jednym z pierwszych przedsięwzięć Fundacji w sferze edukacji ekologicznej młodzieży szkolnej było włączenie się do realizacji w Polsce Programu GREEN. Program ten utworzony w Szkole Zasobów Naturalnych Uniwersytetu w Michigan doprowadził do powstania sieci szkół ponadpodstawowych, które prowadzą badania oraz analizują możliwości poprawy jakości wód powierzchniowych w swoim bezpośrednim otoczeniu. Programem GREEN zainteresowanych jest obecnie ponad 120 państw, w tym Polska, która dołączyła do prac w 1993 roku.

Pierwsza faza Programu zrealizowana została przez Fundację w latach 1993 – 1994. Uczestniczyło w niej 37 szkół. Uzyskane wyniki badań były podstawą do podjęcia lokalnych akcji ekologicznych, organizowanych we współpracy ze służbami ochrony środowiska, ruchami ekologicznymi, władzami administracyjnymi, a także z zakładami przemysłowymi. Dla uczestników został wydany podręcznik pn. „Poradnik badania jakości wód dla szkół ponadpodstawowych” oraz wykonano i rozdystrybuowano 100 sztuk przenośnych zestawów analitycznych do badania jakości wód.

W roku szkolnym 1998/1999 przeprowadzona została II faza Programu, której głównym celem było powiększenie liczby uczestniczących w nim szkół do 60 oraz wypracowanie między nimi zasad bieżącej współpracy.

W III fazie Programu rozpoczętej w maju 2000 roku prace koncentrowały się na realizacji następujących zadań:

• wykonano dodatkowych 150 sztuk zestawów dydaktycznych do badania jakości wód oraz dokonano ich dystrybucji do zainteresowanych placówek edukacyjnych,
• opracowano i wydano uaktualnioną wersję „Poradnika do badania jakości wód”,
• opracowano i wydano poradnik pn. „Klucz do oznaczania makrofauny bezkręgowej w ekosystemach słodkowodnych” – nowej, pierwszej w Polsce tego typu publikacji przeznaczonej dla uczniów szkół ponadpodstawowych,
• przeprowadzono w 87 szkołach kolejny cykl badań jakości lokalnych wód przy wykorzystaniu przenośnych zestawów analitycznych i poradników.

Realizacja Programu GLOBE

Od 18 lat Fundacja aktywnie uczestniczy w międzynarodowym Programie edukacyjnym GLOBE, który skupia uczniów, nauczycieli, naukowców i działaczy ekologicznych pracujących razem w celu poprawy stanu środowiska naturalnego. Zadaniem Programu jest propagowanie naukowego podejścia do badania zjawisk przyrodniczych oraz podniesienie poziomu wiedzy i świadomości ekologicznej młodzieży szkolnej poprzez ich aktywne uczestnictwo w prowadzeniu interdyscyplinarnych obserwacji środowiska w ich najbliższym otoczeniu. Młodzież wykonuje pomiary parametrów klimatycznych, hydrologicznych i glebowych, a także obserwacje zmian pokrycia terenu. Uzyskane wyniki są zamieszczane w dostępnej dla wszystkich uczestników bazie danych Programu i podlegają również szerokiej dyskusji na organizowanych seminariach, konferencjach i warsztatach.

Wszystkie prace związane z realizacją projektu prowadzone są pod kierunkiem specjalnie przeszkolonych dla potrzeb Programu nauczycieli, utrzymujących ścisły kontakt z Centrum UNEP/GRID-Warszawa, które jako koordynator Programu w Polsce, odpowiedzialne jest za tworzenie warunków jego sprawnej realizacji.

W Programie do chwili obecnej uczestniczyło kilkaset polskich szkół, które dzięki aktywnemu zaangażowaniu się w jego realizację uzyskały między innymi następujące korzyści:

• podniesiono stan świadomości ekologicznej uczestników, całej społeczności szkolnej, a także lokalnych podmiotów współpracujących w jego realizacji,
• rozwinięto umiejętności uczniów i nauczycieli w posługiwaniu się nowoczesnymi technikami informatycznymi i pomiarowymi zgodnie z przyjętymi metodami i procedurami,
• utworzono bazy danych wybranych parametrów środowiska, badanych według standardów przyjętych przez społeczność międzynarodową,
• uzyskano dostęp do zasobów danych pozyskiwanych w wyniku badań prowadzonych w innych krajach uczestniczących w Programie.

Wykorzystanie GIS w edukacji szkolnej

Realizowany przez Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa w latach 2009 – 2010 projekt pn. „Akademia EduGIS” miał na celu upowszechnienie zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz geoinformacyjnych (GIS) w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum i liceum (geografia, biologia) oraz w edukacji środowiskowej. Na potrzeby realizacji zadania została utworzona ogólnopolska Grupa Robocza EduGIS, składająca się z: nauczycieli, doradców przedmiotowo-metodycznych ośrodków doskonalenia nauczycieli z całej Polski, a także ekspertów w zakresie dydaktyki geografii i biologii i ekspertów w zakresie systemów informacji geograficznej (GIS) z Polski i Norwegii.

Rezultatem intensywnych działań Grupy Roboczej było opracowanie poradnika „GIS w szkole” zawierającego wytyczne dla nauczycieli geografii i biologii obu poziomów nauczania (gimnazjum, liceum) wraz ze scenariuszami zajęć i projektów edukacyjnych oraz z danymi GIS do wykorzystania na zajęciach szkolnych. Utworzony został również portal EduGIS dla nauczycieli (moduł e-Learning) oraz dla uczniów, prezentujący projekty edukacyjne z zastosowaniem systemów informacji geograficznej.

Nowoczesne sposoby uczenia dialogu

Rozpoczęty w sierpniu 2010 projekt pn. „Dialog – kompromis – partycypacja społeczna”, skierowany do uczniów 50 szkół (gimnazjów, liceów) z całego kraju, miał na celu promocję wśród młodzieży aktywnych form partycypacji społecznej, zwłaszcza z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi internetowych. Na potrzeby realizacji projektu w Centrum UNEP/GRID-Warszawa opracowano specjalny portal pn. GEOKONSULTACJE+, będący platformą komunikacji i źródłem wiedzy o tym, jak można przeprowadzać konsultacje społeczne i jak planować nowe inwestycje z poszanowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Uczniowie korzystający z portalu opracowywali i wdrażali w praktyce scenariusze przebiegu konsultacji społecznych dotyczących autorskiego planu „inwestycji marzeń” (np. budowa obiektu sportowego, rozrywkowego, infrastruktury turystycznej lub użytkowej, itp.). Na portalu GEOKONSULTACJE+ można było nie tylko śledzić przebieg konsultacji w poszczególnych szkołach, ale także uczestniczyć w nich poprzez zgłaszanie własnych opinii i komentarzy.

Konkurs pn. „Jak oszczędzać zużycie energii w swoim otoczeniu ?”

Podstawowym celem projektu pn. „Wiedza o odnawialnych źródłach energii (OZE) oświetli twoją szkołę”, którego realizacja rozpoczęła się w lipcu 2010 roku było doprowadzenie do poprawy poziomu wiedzy młodzieży, a za ich pośrednictwem społeczności lokalnych, w tym przedstawicieli samorządów terytorialnych i rodziców, w zakresie zrównoważonego gospodarowania i zarządzania energią w budynkach szkolnych i w gospodarstwach domowych. Głównym elementem projektu koordynowanego przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa było przeprowadzenie wśród uczniów konkursu kształtującego aktywne postawy dotyczące ochrony środowiska, połączonego ze zdobywaniem wiedzy poprzez praktyczne działania na rzecz oszczędzania energii w szkole i w domu rodzinnym. Konkurs składał się z pięciu etapów: wprowadzenie, część analityczna, część praktyczna, podsumowania, działania promujące. W ostatnim etapie zdobytą wiedzę uczniowie zaprezentowali społeczności lokalnej w trakcie pikniku naukowego zorganizowanego na rynku w Jarocinie w maju 2011 roku.

Warsztaty dotyczące zmian klimatu

W okresie od kwietnia do grudnia 2014 roku, w ramach zadania publicznego wspieranego przez Urząd m.st. Warszawy zrealizowany został przez Fundację projekt pn. „Zrozumieć otaczający świat”, W ramach projektu przeprowadzono 21 warsztatów poszerzających wiedzę i kształtujących nowe umiejętności badawcze młodzieży gimnazjalnej szkół znajdujących się na terenie Warszawy. Tematyka warsztatów obejmowała zagadnienia związane z naukami przyrodniczymi, w szczególności dotyczyła problematyki zmian klimatu. W trakcie spotkań z młodzieżą rozwijane były umiejętności interdyscyplinarnego podejścia do nauk przyrodniczych oraz umiejętności związane z praktycznym wykorzystaniem wiedzy geograficznej. Dla nauczycieli i uczniów opracowano szereg materiałów edukacyjnych, które zostały umieszczone na portalu projektu. W skład pakietów weszły: scenariusze lekcji, prezentacje PowerPoint, karty pracy dla ucznia i nauczyciela, słowniki pojęć, instrukcje, mapy, zestawy linków do stron internetowych. Opracowano również i opublikowano cykl wykładów wprowadzających.

Edukacja na rzecz zachowania różnorodności biologicznej na terenach wiejskich

W latach 2015 – 2017 w pięćdziesięciu gminach województwa lubelskiego i mazowieckiego oraz w 30 szkołach rolniczych realizowany był projekt pn. „GreenGo! Zielona infrastruktura na terenach wiejskich ostoją różnorodności biologicznej”. Założeniem projektu koordynowanego przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa było utworzenie lokalnych gminno-szkolnych sieci wzajemnej współpracy, mających na celu określenie stanu zazielenia w gminie, analizę stanu najcenniejszych ekosystemów terenów użytkowanych rolniczo oraz opracowanie mapy zazielenień wykonywanej przez szkoły rolnicze. W ramach projektu zorganizowane zostały między innymi pokazowe szkolenia dla szkół dotyczące sposobów kształtowania zielonej infrastruktury. Przeprowadzono również konkurs pn. „Mapuj zieloną infrastrukturę”, którego wyniki ogłoszono na zorganizowanym pikniku edukacyjnym prezentującym rezultaty projektu oraz upowszechniającym jego ideę wśród mieszkańców. Wszystkie działania były prowadzone z zastosowaniem nowoczesnych technologii geoinformacyjnych.

Realizacja projektu pn. „Urban Science –Iintegrated Learning for Smart Cities”

Od 2017 roku Centrum UNEP/GRID-Warszawa czynnie uczestniczy w realizacji projektu pn. „Urban Science – Integrated Learning for Smart Cities”. Liderem przedsięwzięcia  jest organizacja Wild Awake z Wielkiej Brytanii. Wśród partnerów projektu znalazły się organizacje z pięciu europejskich krajów, w tym z Polski. Projekt  dofinansowany w ramach programu Unii Europejskiej Erasmus+. stanowi odpowiedź na aktualne wyzwania w zakresie tworzenia bezpiecznych, zdrowych i zrównoważonych miast. Szuka odpowiedzi na pytanie, jak powinna wyglądać edukacja młodego pokolenia rozwijająca wśród uczniów kompetencje niezbędne do aktywnego udziału w budowaniu wizerunku miast przyszłości i wykorzystania w tym procesie osiągnięć współczesnej nauki.

Istotnym elementem projektu jest zwiększanie motywacji młodzieży do nauki przedmiotów z obszaru STEM (ang. Science, Technology, Engineering, Mathematics) poprzez promowanie działań wybranych organizacji (miast, firm) wykorzystujących najnowsze technologie z zakresu ochrony środowiska do poprawy jakości życia mieszkańców oraz zachęcanie uczniów do głębszego włączenia się w życie lokalnej społeczności. Jednocześnie podniesieniu jakości nauczania przedmiotów matematycznych i przyrodniczych, służyć ma opracowanie i udostępnienie zestawów nowatorskich materiałów edukacyjnych adresowanych do młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem grupy wiekowej 12–16 lat oraz organizacja i przeprowadzenie serii warsztatów dla nauczycieli zainteresowanych włączeniem problematyki zrównoważonego rozwoju miast do swoich zajęć.

Realizacja projektu pn. „PULCHRA”

Realizacja projektu pn. „PULCHRA (Science in the City: Building Participatory Urban Learning Community Hubs through Research and Activation)”, współfinansowanego przez Komisję Europejską w ramach programu Horizon 2020, rozpoczęła się 1 września 2019 r. i potrwa do końca września 2022 roku. Jest projektem edukacyjnym adresowanym w pierwszym rzędzie do młodzieży w wieku 12–18 lat oraz nauczycieli i edukatorów, wśród których zamierza się zwiększać zrozumienie dla idei funkcjonowania miasta jako ekosystemu, bazując na koncepcji „open schooling” – modelu funkcjonowania szkoły jako otwartej przestrzeni edukacyjnej stanowiącej platformę wymiany wiedzy i doświadczeń, w której działania realizowane przez młodzież mają bezpośrednie odniesienie do aktualnych, najistotniejszych wyzwań stojących przed lokalną społecznością .

Realizacja projektu pn. “Young Scientists for Central Europe”

Projekt pn. „Young Scientists for Central Europe” to działanie, realizowane w ramach Programu GLOBE, jako wsparcie Europejskiej Kampanii Fenologicznej. Będąc wspólną inicjatywą Polski, Czech i Słowacji   jest wspierany finansowo przez Fundusz Wyszehradzki. Działania projektowe rozpoczęły się w październiku 2020 r. i potrwają do końca 2021 roku. W ramach projektu młodzież wykonuje obserwacje fenologiczne, raportuje zebrane dane i wykorzystuje je do realizacji własnych projektów badawczych. Wszystkie działania są realizowane zgodnie z metodyką IBSE. W ramach projektu  organizowane są webinaria, szkolenia oraz konferencje o tematyce dotyczącej obserwacji fenologicznych oraz  wykorzystywania metodyki IBSE w nauczaniu. Przygotowana została również publikacja na temat praktycznego zastosowania tej metody.

Praca w administracji samorządowej i rządowej wymaga coraz większej wiedzy i umiejętności bez względu na rodzaj stanowisk jakie zostały im powierzone. Nieustannie zmieniające się prawo, konieczność dostosowywania się do unijnych standardów, szybki postęp we wdrażaniu nowoczesnych narzędzi wspomagających wykonywanie powierzonych obowiązków wywołują potrzebę ciągłego podnoszenia kwalifikacji i rozwijania wielu nowych umiejętności. Wychodząc naprzeciw powyższego zapotrzebowania Fundacja uznała za niezwykle potrzebne uruchamianie, w miarę posiadanych sił i środków, projektów i programów, których realizacja przyczyniłaby się do podniesienia poziomu przygotowania zawodowego urzędników działających w sektorze publicznym. Spośród kilkudziesięciu tego rodzaju przedsięwzięć, które udało się do tej pory przeprowadzić, na szczególną uwagę zasługują poniższe.

Wzmocnienie przygotowania zawodowego pracowników parków narodowych

W 2009 roku rozpoczęto realizację trzyletniego projektu pn. „Budowa wspólnej platformy wymiany informacji oraz systemu szkoleń zawodowych w parkach narodowych”, mającego na celu podniesienie stanu wiedzy oraz umiejętności jej praktycznego zastosowania przez pracowników parków narodowych, poprzez ich aktywny udział w organizowanych przedsięwzięciach edukacyjnych, wykreowanie i wdrożenie systemu współdziałania parków narodowych w zakresie wymiany informacji i doświadczeń służących podnoszeniu kwalifikacji pracowników oraz stworzenie warunków sprzyjających rozwijaniu zainteresowań zawodowych. W ramach projektu zrealizowano kilka wzajemnie uzupełniających się inicjatyw edukacyjnych.

• Przeprowadzono w sumie 184 szkoleń (po 8 w każdym z 23 parków narodowych). Ich tematyka została skorelowana z zapotrzebowaniem zgłaszanym przez poszczególne parki i dotyczyła między innymi: roli parków narodowych we wdrażaniu sieci Natura 2000, organizacji ruchu turystycznego, wykorzystywania systemów informacji geograficznej (GIS), rozwijania efektywnej współpracy z samorządami. Szkolenia były jednodniowe i składały się z części teoretycznej i praktycznej. Prowadzili je wysokiej klasy specjaliści z danej dziedziny.
• Zorganizowano 8 warsztatów dla wybranych grup pracowników parków narodowych: działu edukacyjnego, działu turystyki, działu naukowego i monitoringu oraz działu ochrony przyrody i krajobrazu. Każdy z organizowanych warsztatów składał się z trzech zasadniczych części: pierwszej, polegającej na prezentacji przez przedstawicieli poszczególnych parków problemów dotyczących tematyki warsztatów, drugiej, polegającej na dyskusji i wysłuchaniu specjalistów w danej dziedzinie oraz trzeciej poświęconej znalezieniu konkretnych rozwiązań przedstawionych problemów.
• Poprowadzono dwa ogólnopolskie sympozja prezentujące dorobek naukowy poszczególnych parków.
• Opracowano i wydano 4 numery internetowych poradników zawierających najciekawsze, sprawdzone i skuteczne pomysły związane z funkcjonowaniem parków narodowych. Artykuły w postaci instrukcji, zaleceń, porad, szczegółowych opisów różnych rozwiązań technicznych i koncepcyjnych dotyczyły m.in. takich zagadnień, jak: czynna ochrona poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego, metody prowadzenia monitoringu przyrodniczego, nowoczesne metody prowadzenia zajęć edukacyjnych, itp.
• Zakupiono przeszło 3000 publikacji i przekazano do poszczególnych parków zgodnie z indywidualnymi zamówieniami.
• Uruchomiono portal internetowy adresowany zarówno do pracowników parków, jak i innych przedstawicieli służb ochrony przyrody w Polsce, w celu ułatwienia wymiany poglądów i doświadczeń.

Szkolenie pracowników jednostek samorządowych w zakresie zastosowania geoinformacji

W pierwszej połowie 2011 r. zakończono realizację prowadzonego przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa od października 2008 projektu pn. „Geoinformacja w praktyce – Akademia INSPIRE”. Jego głównym celem było podniesienie kwalifikacji merytorycznych pracowników jednostek samorządowych w zakresie stosowania geoinformacji jako technologii mogącej znacznie usprawnić zarządzanie środowiskiem, planowanie przestrzenne, usługi dla ludności, a także współpracę między jednostkami samorządowymi szczebla lokalnego i regionalnego. Najważniejsze działania podejmowane w ramach projektu koncentrowały się wokół realizacji kompleksowego programu szkoleniowego, złożonego z dwóch szkoleń stacjonarnych (po 2 dni każde) oraz łączącego je szkolenia prowadzonego na platformie e-learningowej (3 miesiące). Zespoły gminne biorące udział w szkoleniu mogły również przystąpić do konkursu Akademii INSPIRE na najlepszy projekt geoinformacyjny zrealizowany na rzecz własnej jednostki samorządowej.

Konferencja nt. zastosowań geoinformacji w pracy jednostek samorządowych

W kwietniu 2011 roku zorganizowano w Warszawie konferencję pn. „Zainspiruj się! Infrastruktura informacji przestrzennej w jednostkach samorządowych”. Na konferencji oraz na towarzyszącej jej wystawie zaprezentowane zostały przykłady dobrych praktyk w zakresie zastosowań geoinformacji w procesie planistycznym, w partycypacji społecznej oraz w efektywnym zarządzaniu środowiskiem przyrodniczym. Uczestnicy konferencji mogli poznać wdrożenia i technologie bazujące na technologiach geoinformacyjnych dedykowane dla jednostek samorządu terytorialnego. Konferencja była również okazją do uroczystego wręczenia nagród i wyróżnień gminom, które zwyciężyły w konkursie Akademii INSPIRE. Zwieńczeniem całego projektu było wydanie publikacji pn. „Zainspiruj się! Geoinformacja w samorządach gminnych”, (33) w której przedstawione zostały praktyczne wskazówki dotyczące zastosowania geoinformacji w pracy instytucji publicznych. Przedstawiono w niej także szerokie spektrum zagadnień związanych z korzyściami dla gmin wynikającymi z dyrektywy INSPIRE.

Promocja w administracji publicznej nowoczesnych produktów informacyjnych.

W latach 2013 – 2014 Fundacja realizowała projekt pn. „Serwisy ESA jako narzędzie wspierające zarządzanie środowiskiem w Polsce”. Partenerem projektu koordynowanego przez Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa był Instytut Geodezji i Kartografii. Głównym celem przedsięwzięcia była promocja wśród pracowników administracji publicznej efektywnego wykorzystania produktów informacyjnych opracowywanych na podstawie zobrazowań satelitarnych. Miedzy innymi opracowano i wdrożono aplikację mapową (geoportal), umożliwiającą wizualizację i analizę opracowanych produktów informacyjnych, a także przeglądanie zasobów danych przestrzennych gromadzonych w ramach infrastruktury informacji przestrzennej, jak również aplikację mobilną, umożliwiającą bezpośrednie pozyskiwanie informacji w terenie przy wykorzystaniu opracowanych serwisów. Równolegle do powyższych działań został przeprowadzony cykl szkoleń skierowanych do pracowników organów administracji publicznej wszystkich szczebli zainteresowanych pozyskaniem lub poszerzeniem wiedzy i umiejętności w zakresie wykorzystania w swojej codziennej pracy produktów informacyjnych. Składały się one ze szkoleń ogólnych prowadzonych metodą nauki na odległość na platformie e-learningowej oraz ze szkoleń tematycznych prowadzonych w trybie stacjonarnym.

Realizacja projektu pn. „EO4GEO Innovative Solutions for Earth Observation Geoinformation training”

Projekt „EO4GEO Innovative Solutions for Earth Observation Geoinformation Training” jest projektem dofinansowanym ze środków Erasmus+ w ramach partnerstw wielostronnych obejmujących 26 partnerów z 16 krajów. Głównym celem projektu jest opracowanie odpowiednio sprofilowanych programów szkoleniowych w zakresie zastosowań technologii satelitarnych i geoinformacyjnych, które zapewnią spójne w skali europejskiej wytyczne dla pracowników instytucji samorządowych i rządowych chcących specjalizować się zawodowo w geoinformacji oraz w technikach teledetekcyjnych. Zakłada się, że realizacja projektu, którego zakończenie przewiduje się w grudniu 2022 roku przebiegać będzie w ramach pięciu następujących faz:

• opracowanie tzw. Body Of Knowledge (księgi wiedzy) dotyczącej wiedzy i umiejętności geoinformacyjnych;

• opracowanie programów szkoleniowych w podziale na profile kształcenia odbiorców z uwzględnieniem europejskich ram kwalifikacji (tzw. European Qualification Framework);
• przygotowanie materiałów szkoleniowych bazujących na realizacji studiów przypadków;
• przeprowadzenie testów opracowanych materiałów edukacyjnych w trakcie wybranych szkoleń oraz ewaluacja ich metodycznej skuteczności;
• opracowanie długofalowego planu działań na rzecz wdrażania opracowanych programów i rekomendacji w odniesieniu do poszczególnych profili umiejętności.

Dostrzegając, jak ważne jest dla poprawy stanu środowiska w Polsce szybkie podniesienie poziomu wiedzy i świadomości ekologicznej ogółu społeczeństwa Zarząd Fundacji uznał za szczególnie ważne organizowanie i przeprowadzanie w miarę posiadanych sił i środków ogólnopolskich akcji informacyjno-promocyjnych popularyzujących wybrane zachowania proekologiczne. W ciągu 30 lat istnienia Fundacji udało się przeprowadzić kilkanaście tego rodzaju przedsięwzięć, spośród których na szczególną uwagę zasługują poniższe.

Ogólnopolska kampania pn. „Rady na odpady”

Przeprowadzona w roku 1996 ogólnopolska kampania informacyjno-promocyjna pn. „Rady na odpady” miała na celu rozbudzenie w mieszkańcach kraju poczucia osobistej odpowiedzialności za wytwarzanie odpadów oraz podniesienie wiedzy i świadomości ekologicznej na temat ich szkodliwości dla środowiska. Powyższy cel postanowiono osiągnąć poprzez wylansowanie w trakcie kampanii konkretnych zachowań proekologicznych w odniesieniu do problemu śmieci na poziomie gospodarstwa domowego. Jednocześnie w trakcie i w kontekście powyższych działań postanowiono spopularyzować w społeczeństwie istotę i wagę problemu, zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnokrajowej.

W kampanii prowadzonej przy zaangażowaniu najbardziej efektywnych środków masowego przekazu (prasa, radio, telewizja, bilbordy, plakaty informacyjne) szczególny nacisk położono na upowszechnienie następujących zachowań:

• pomyśl zanim kupisz,
• pomyśl zanim wyrzucisz,
• zgnieć opakowanie przed wyrzuceniem,
• odkręć korek przed wyrzuceniem plastikowej butelki,
• zwiąż makulaturę przed wyniesieniem z domu,
• skorzystaj, o ile masz możliwość, z systemu segregacji odpadów.

W trakcie kampanii między innymi: wykupiono 153 emisje ogłoszeń w 18 tytułach prasowych, wyemitowano 1080 spotów radiowych w 9 rozgłośniach, 30 spotów w I i II programie TVP, wykupiono stałą ekspozycję bilbordów w 142 miejscach w 12 miastach wojewódzkich, uruchomiono cykliczne audycje w radiu ZET i w I programie Polskiego Radia oraz opublikowano w prasie centralnej i regionalnej co najmniej 135 artykułów. Przeprowadzenie kampanii wymagało zatrudnienia na cały okres jej trwania w sumie 73 specjalistów (etatowych pracowników NFOŚ oraz specjalistów zewnętrznych działających na kontraktach terminowych). Ponadto do wykonania konkretnych czynności związanych z kampanią zaproszono do współpracy 4 agencje reklamy i marketingu, 6 agencji wydawniczych, przeszło 120 mediów prasowych, 50 rozgłośni radiowych, a także wszystkie liczące się stacje telewizyjne.

Ogólnopolska kampania popularyzująca sposoby ograniczenia zanieczyszczeń komunikacyjnych

Głównym celem ogólnopolskiej kampanii informacyjno-promocyjnej pn. „Akademia Ekojazdy: Ekojazda – AleJazda” zrealizowanej w połowie 2011 roku było zaznajomienie obecnych oraz przyszłych kierowców z ideą i zasadami ekologicznego sposobu prowadzenia samochodu, promującymi poruszanie się pojazdami nie tylko w sposób bezpieczny, ale także efektywny i oszczędny pod względem środowiskowym. (12)

Projekt koordynowany przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa miał za zadanie przekonać użytkowników dróg o możliwościach zmniejszenia ich oddziaływania na środowisko, jak również o innych zaletach, takich jak poprawa komfortu i płynności poruszania się po drogach oraz zmniejszenie zużycia paliwa i innych kosztów eksploatacji samochodu. Przybliżone zostały również zagadnienia dotyczące rozwoju zielonych technologii w motoryzacji, przyczyniających się do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do środowiska.

Na potrzeby prowadzonej kampanii uruchomiono cały szereg produktów, w tym: portal edukacyjny – www.akademiaekojazdy.pl, materiały edukacyjne, happeningi, konkursy, wystawy, warsztaty bezpiecznej i ekologicznej jazdy, kurs udzielania pierwszej pomocy, spotkania z ekspertami, itp.

Ogólnopolska kampania uświadamiająca zagrożenia wynikające z niewłaściwego postępowania z zużytym sprzętem elektronicznym i elektrycznym

W okresie od 1 października 2012 roku do 31 lipca 2013 roku Fundacja zorganizowała i przeprowadziła ogólnopolską kampanię informacyjno-edukacyjną pn. „Na tropie elektrośmieci”. Głównym celem projektu koordynowanego przez Centrum UNEP/GRID-Warszawa było uświadomienie społeczeństwu jakie zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i zdrowia ludzi wynikają z niewłaściwego postępowania z zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym. Część medialna kampanii przeprowadzona została w Radiu PLUS, w którym emitowane były spoty, miniaudycje z udziałem słuchaczy, a także organizowane były tzw. dni eksperckie, w ramach których wypowiadali się na antenie specjaliści zajmujący się utylizacją odpadów niebezpiecznych. Niezależnie od powyższych działań uruchomiony został portal (www.natropieelektrosmieci.pl), na którym zamieszczono najważniejsze informacje dotyczące postępowania z elektrośmieciami, a także uruchomiono aplikację mapową umożliwiającą sprawdzanie, gdzie znajduje się najbliższy w danej okolicy punkt odbioru elektrośmieci. W Światowy Dzień Ochrony Środowiska zorganizowana została w centrum Warszawy – na Krakowskim Przedmieściu wystawa pn. „Na tropie elektrośmieci” oraz uruchomiono specjalnie przygotowane instalacje artystyczne nawiązujące do tematyki kampanii.

Cykl ogólnopolskich kampanii pn. „Zrób prezent sobie i środowisku”

W 2013 roku uruchomiony został cykl ogólnopolskich akcji informacyjno-edukacyjnych pn. „Zrób prezent sobie i środowisku”. Do chwili obecnej udało się przeprowadzić trzy tego rodzaju kampanie, odnoszące się do szczególnie istotnych problemów ekologicznych:

• Głównym celem ogólnopolskiej kampanii informacyjno-edukacyjnej pn. „Zrób prezent sobie i środowisku – dbaj o klimat” było podniesienie poziomu wiedzy i świadomości społeczeństwa (w tym przedsiębiorców) na temat skutków postępujących zmian klimatu, a także kształtowanie proekologicznych postaw wobec tego problemu i zachęcenie do podejmowania działań przyjaznych środowisku. Kampania przeprowadzona została na antenach radiowych rozgłośni należących do grupy Eurozet (Radio ZET, radio ZET GOLD, Antyradio i Radio Planeta). W jej trakcie emitowane były spoty reklamowe oraz audycje z udziałem zaproszonych ekspertów, a także przeprowadzony został konkurs fotograficzny dokumentujący zachowania proekologiczne. Najlepsze prace konkursowe zostały zaprezentowane w trzech centrach handlowych w Warszawie, Łodzi i Poznaniu. Ważnym uzupełnieniem powyższych działań było opracowanie materiałów edukacyjno-informacyjnych w postaci drukowanej, a także przygotowanie zestawu materiałów multimedialnych (filmiki animowane, gry, komiksy, plakaty, itp.) udostępnionych wszystkim chętnym na portalu projektu. Dla przedsiębiorców, w tym zwłaszcza kadry zarządzającej i dysponującej flotami samochodów służbowych zorganizowane zostały szkolenia z ekologicznych sposobów prowadzenia samochodu oraz warsztaty poświęcone zmianom klimatu. Podsumowaniem działań skierowanych do firm było zorganizowanie 5 czerwca 2014 roku w Warszawie spotkania dla przedstawicieli biznesu pn. „Innowacje w biznesie – transformacja myślenia”.
• Głównym celem ogólnopolskiej kampanii informacyjno-edukacyjnej pn. „Zrób prezent sobie i środowisku – o opakowaniach i odpadach opakowaniowych” było pogłębienie wiedzy i zwiększenie świadomości konsumentów i przedsiębiorców na temat odpowiedzialności za wprowadzanie na rynek i użytkowanie produktów w opakowaniach. Również w tym przypadku kampania prowadzona była przede wszystkim w rozgłośniach radiowych należących do grupy Eurozet (Radio ZET, radio ZET GOLD, Antyradio i Radio Planeta), w których emitowane były spoty reklamowe oraz audycje z ekspertami. Ważnym uzupełnieniem kampanii medialnej było rozpowszechnienie w postaci drukowanej materiałów edukacyjno-informacyjnych o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a także materiałów multimedialnych dostępnych na portalu projektu. W ramach kampanii zorganizowano także trzydniowe akcje edukacyjne skierowane do klientów centrów handlowych w trzech dużych miastach (Gdańsk, Łódź, Bydgoszcz). Ponadto zorganizowany został piknik edukacyjny w Białowieskim Parku Narodowym, zaś w trakcie trwania Orange Warsaw Festival utworzono „ekostrefę”, w której prowadzono między innymi zbiórkę plastikowych opakowań. Podsumowaniem działań skierowanych do społeczeństwa było wyemitowanie 11 czerwca 2015 roku na fasadzie budynku Pałacu Staszica w Warszawie multimedialnej animacji – wideo show mapping, natomiast podsumowaniem działań ukierunkowanych do przedstawicieli firm było zorganizowanie panelu dyskusyjnego, miedzy innymi o aktualnych przepisach i racjonalnej gospodarce odpadami. Spotkanie było również okazją do wymiany doświadczeń na temat sposobów zagospodarowywania surowców odzyskanych z opakowań.
• Głównym celem ogólnopolskiej kampanii informacyjno-edukacyjnej pn. „Zrób prezent sobie i środowisku – ekologiczny dom” było pogłębienie wiedzy i zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat efektywnego zarządzania energią w budynkach jednorodzinnych. Kampania prowadzona była równolegle w radiu, prasie, telewizji i w Internecie. W ramach współpracy z Telewizją Polską nagrane zostały tzw. idea placement w popularnych serialach obyczajowych „Barwy szczęścia” i „Klan”. Ponadto prowadzący kampanię brali aktywny udział w 6 programach porannego pasma TVP pn. „Pytanie na śniadanie”. Każda audycja składała się z felietonu poprzedzającego rozmowę prezentera programu z zaproszonym do studia ekspertem. Spośród mediów radiowych w kampanii aktywnie uczestniczyły: Radio ZET, ZET Gold i Antyradio. Miedzy innymi w ramówce radia ZET Gold stworzony został nowy format pn. „Ekologiczny dom”, w ramach którego od stycznia do czerwca 2016 roku w każdy piątek emitowane były audycje nawiązujące tematycznie do zagadnień związanych z efektywnym zarządzaniem energią. Natomiast na antenie Antyradia emitowany był w każdym miesiącu, w okresie styczeń – czerwiec 2016 roku tygodniowy cykl mini-audycji poświęcony sposobom oszczędzania energii w budynkach jednorodzinnych. Racjonalne sposoby użytkowania energii promowane były także na antenie Radia ZET poprzez emisję spotów informacyjnych pod ogólnym hasłem „Eko-zasady ekologicznego domu”. W ramach współpracy z mediami prasowymi przygotowano 8 artykułów wydrukowanych w 15 dziennikach regionalnych. Uzupełnieniem działań w prasie była współpraca z magazynem MURATOR, w którym opublikowane zostały w trzech numerach artykuły na temat termomodernizacji domków jednorodzinnych oraz współpraca z gazetami KROPKA TV i Moje Smaki Życia, w których również opublikowane zostały materiały poświęcone termomodernizacji.

Realizacja projektu pn. „ECO-MIASTO 2020”

Centrum UNEP/GRID-Warszawa  od roku 2017 jest odpowiedzialne  za organizację    we współpracy z  Ambasadą Francji i Miastem Stołecznym Warszawa  corocznych międzynarodowych konferencji pn. „Innowacyjne Eco-miasto”, współfinansowanych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ich głównym celem  jest umożliwienie  społecznościom lokalnym wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz promocja zrównoważonego rozwoju polskich miast i związków gminnych oraz przyjaznych środowisku, innowacyjnych rozwiązań stosowanych w miejskiej infrastrukturze.

Ze względu na pandemię koronawirusa zorganizowana we wrześniu 2020 roku  konferencja  przeprowadzona została w formule hybrydowej, na którą złożyło się spotkanie w Centrum Nauki Kopernik oraz czterodniowa on-linowa dyskusja dotycząca najważniejszych wyzwań środowiskowych, społecznych i gospodarczych polskich miast. Transmisja on-line pierwszego dnia konferencji wyświetlona została 1700 razy, natomiast sesje webinarowe  zgromadziły blisko 700 zarejestrowanych uczestników.

Wszystkim zainteresowanym udostępniona została publikacja pn. „Eco-Miasto. Energia zmian”, w której zaprezentowane zostały najbardziej inspirujące prośrodowiskowe działania polskich miast wraz z  eksperckimi komentarzami, dotyczącymi globalnych trendów w polityce miejskiej.

Niezależnie od powyższych działań w ramach projektu zostało zorganizowanych szereg warsztatów tematycznych. Miedzy innymi w Olsztynie, jeszcze przed wybuchem pandemii, odbyło się stacjonarne spotkanie poświęcone zrównoważonej mobilności. Od kwietnia 2020 roku spotkania, które odbyły się w Lublinie, Miasteczku Śląskim oraz w Krakowie, przyjęły formę webinarów, umożliwiających  wymianę doświadczeń między przedstawicielami samorządów i partnerami biznesowymi  i dotyczyły tematyki zielonej i błękitnej infrastruktury, efektywności energetycznej oraz gospodarowania wodą.

Realizacja projektu pn. „Green-Go ! Inicjatywy lokalne na rzecz kształtowania zielonej infrastruktury na obszarach Natura 2000 w Karpatach”

 Z początkiem 2018 roku  Centrum UNEP/GRID-Warszawa  rozpoczęło realizację projektu pn. „GreenGo! Inicjatywy lokalne na rzecz kształtowania zielonej infrastruktury na obszarach Natura 2000 w Karpatach” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu LIFE oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej , którego głównym celem było:

• wspieranie współpracy jednostek samorządu terytorialnego (JST), lokalnych grup działania (LGD) oraz innych interesariuszy i społeczności lokalnych na rzecz zarządzania przestrzenią
  i kształtowania zielonej infrastruktury na siedliskowych obszarach Natura 2000 w polskiej części Karpat;
• upowszechnianie wiedzy na temat roli i znaczenia zielonej infrastruktury dla ochrony różnorodności biologicznej i zrównoważonego rozwoju lokalnego, zależnego między innymi od dostępu do usług ekosystemowych;
• promowanie wśród społeczności lokalnej zastosowania zasobów danych przestrzennych oraz narzędzi geoinformacyjnych w zarządzaniu przestrzenią na obszarach cennych przyrodniczo;
• upowszechnianie dobrych praktyk partycypacyjnego zarządzania przestrzenią na obszarach Natura 2000.

Z powodu pandemii COVID-19 niemożliwe było  przeprowadzenie dwóch kluczowych elementów projektu przewidzianych do realizacji w roku 2020 to jest  kampanii informacyjnej w karpackich gminach oraz  działań upowszechniających wyniki prac w skali krajowej i międzynarodowej. W związku z powyższym Fundacja wystąpiła do Komisji Europejskiej i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (polska instytucja współfinansująca) o zmianę terminu zakończenia prac uzyskując zgodę na  przedłużenie realizacji projektu do  31 grudnia 2021 roku.

Mając świadomość powszechnie występującego w społeczeństwie braku specjalistycznej wiedzy na temat spraw związanych z ochroną środowiska Fundacja od początku swojego istnienia przywiązuje szczególną wagę do udzielania bezpłatnych porad i konsultacji tym wszystkim, którzy zgłaszają tego rodzaju zapotrzebowanie. Średnio w ciągu roku kontaktuje się z Fundacją w powyższym celu kilkuset interesantów, szukając pomocy merytorycznej, prawnej, technicznej i organizacyjnej. Udzielane bezpłatnie porady i konsultacje przez wysokiej klasy specjalistów – pracowników Fundacji dotyczyły w szczególności:

• interpretacji przepisów prawa ochrony środowiska,
• problemów ekonomicznych, zwłaszcza związanych z finansowaniem inwestycji proekologicznych,
• programowania i planowania działań na rzecz ochrony środowiska,
• wyboru rozwiązań technicznych najbardziej efektywnych z ekologicznego i ekonomicznego punktu widzenia,
• organizacji i kompetencji służb ochrony środowiska,
• postępowania przetargowego, wyboru najkorzystniejszego oferenta i zabezpieczenia interesów inwestora w zawieranych umowach z wykonawcą,
• sposobów interweniowania i dochodzenia roszczeń z tytułu naruszania stanu środowiska i szkód w środowisku.

Niezależnie od powyższych kwestii, bardzo istotnym tematem wymagającym częstych konsultacji był rozwój edukacji ekologicznej społeczeństwa, w tym głównie dzieci i młodzieży szkolnej. Zainteresowanym działaczom ekologicznym i nauczycielom eksperci Fundacji proponowali stosowne rozwiązania organizacyjne i merytoryczne, jak również udzielali wskazówek metodycznych.

Działalność wydawnicza prowadzona przez Fundację, jako ważny cel statutowy, nie miała w swoim założeniu stanowić źródła pozyskiwania środków finansowych. Istotny był i jest przede wszystkim charakter wydawanych publikacji i ich rola w propagowaniu wiedzy z zakresu ochrony środowiska i ekologii. Wobec takiego podejścia działania w tej sferze koncentrowały się w pierwszym rzędzie na:

• wydawaniu monografii naukowych, przede wszystkim w zakresie stanu i ochrony różnorodności biologicznej,
• przygotowywaniu i wydawaniu materiałów metodycznych i szkoleniowych na potrzeby prowadzonych kursów, szkoleń i seminariów,
• wydawaniu opracowań na zamówienie jednostek rządowych i samorządowych oraz innych zainteresowanych instytucji,
• wydawanie publikacji popularyzujących wiedzę z zakresu ekologii i ochrony środowiska wśród społeczeństwa.

W ciągu trzydziestu lat istnienia Fundacji udało się wydać w sumie 150 tytułów. Łączny nakład wydanych książek, broszur, informatorów, opracowań kartograficznych i albumowych przekroczył 120 000 egzemplarzy, przy czym prawie w całości rozpowszechniany był wśród zainteresowanych bezpłatnie. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się między innymi następujące pozycje:

• Polskie studium Różnorodności biologicznej (1991), praca zbiorowa pod redakcją Romana Andrzejewskiego i Andrzeja Weigle,

• Pakiet edukacyjny „Którędy po Ziemi” (1993), praca zbiorowa pod redakcją Barbary Lewickiej-Kłoszewskiej,

• Stan środowiska w Polsce (1993), praca zbiorowa pod redakcją Romana Andrzejewskiego i Marka Baranowskiego,

• Natura 2000 – Europejska Sieć Ekologiczna (1999), Anna Liro, Anna Dyduch-Falniowska, Jolanta Passini (red.),

• Agenda 21 w Polsce – 10 lat po Rio (2003), praca zbiorowa pod redakcją Tomasza Podgajniaka,

• Różnorodność biologiczna Polski (2003), praca zbiorowa pod redakcją Romana Andrzejewskiego i Andrzeja Weigle,

• Zielone Płuca Polski – kraina turystyczna zjednoczonej Europy (2004), praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Wolframa,

• Konwencje i porozumienia przyrodnicze ratyfikowane przez Polskę (2005), praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Weigle,

• Polskie Doświadczenia Realizacji Programu Małych Dotacji Funduszu na rzecz Globalnego Środowiska SGP/GEF 1994 – 2007 (2007), praca zbiorowa pod redakcją Wojciecha Nowickiego i Beaty Ciszewskiej,

• Kompendium przyrodnicze i kulturowe kompleksu turystyczno-edukacyjnego Odra-Warta-Noteć-Drawa (2010), praca zbiorowa pod redakcją Witolda Lenarta i Wojciecha Nowickiego,

• Przyroda województwa mazowieckiego i jej antropogeniczne przekształcenia (2017), praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Richlinga i Ewy Malinowskiej.

Rola Fundacji w umacnianiu idei „Zielone Płuca Polski”

Idea obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski” sformułowana po raz pierwszy w 1983 roku przez Krzysztofa Wolframa zakładała integrację ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i postępem cywilizacyjnym na terenie północno-wschodniej Polski. Dzięki niezwykłej aktywności i olbrzymiego zaangażowania autora idei w Białowieży 13 maja 1988 r. zostało podpisane porozumienie pięciu byłych województw: białostockiego, łomżyńskiego, olsztyńskiego, ostrołęckiego i suwalskiego w sprawie kompleksowej ochrony i ekorozwoju północno-wschodnich regionów kraju. W grudniu 1990 r. do porozumienia przystąpiła Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, której powierzono rolę koordynatora i wykonawcy przyjętych w ramach porozumienia uzgodnień. Dla zapewnienia efektywnej realizacji wspomnianych zadań Zarząd NFOŚ utworzył w strukturze Fundacji wyodrębnioną jednostkę działającą pod nazwą Biuro Zielone Płuca Polski i powołał Krzysztofa Wolframa na jej dyrektora.

Najważniejszym zadaniem jakie postawiło przed sobą Biuro było przygotowanie strategii zrównoważonego rozwoju obszaru funkcjonalnego ZPP oraz wypracowanie i poddanie szerokim konsultacjom społecznym założeń polityki regionalnej. Niezależnie od tego na bieżąco prowadzone były przez cały okres funkcjonowania Biura prace mające między innymi na celu:

• proekologiczne ukierunkowanie rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru Zielone Płuca Polski, ze szczególnym uwzględnieniem rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego, leśnictwa, gospodarki wodnej, turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego,
• podejmowanie działań na rzecz wzrostu atrakcyjności i konkurencyjności obszaru Zielone płuca Polski w przestrzeni europejskiej,
• promocja produktów oraz usług wytwarzanych na obszarze Zielone Płuca Polski,
• podnoszenie poziomu wiedzy o walorach przyrodniczych i kulturowych obszaru Zielone Płuca polski wśród mieszkańców regionu, Polski, Europy.

Powyższe cele Biuro Zielone Płuca Polski Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska realizowało poprzez:

• wspieranie i inicjowanie programów i przedsięwzięć służących zrównoważonemu rozwojowi obszaru funkcjonalnemu ZPP,
• prowadzenie działań aktywizujących i integrujących mieszkańców miast i wsi regionu,
• wspieranie i inicjowanie programów i przedsięwzięć na rzecz ochrony obszarów przyrodniczo cennych, a także wspieranie i inicjowanie wszelkich działań służących ochronie wartości kulturowych,
• uczestnictwo w programach dotyczących w szczególności :
• ochrony środowiska, gospodarki przestrzennej i leśnictwa,
• rozwoju rolnictwa, zwłaszcza rolnictwa ekologicznego,
• rozwoju i upowszechniania turystyki,
• działań wspierających rozwój obszarów wiejskich,
• działań na rzecz bazy i zasobów lecznictwa uzdrowiskowego,
• upowszechnianie nowoczesnych technologii i rozwiązań organizacyjnych sprzyjających lokalnemu rozwojowi, między innymi poprzez nadawanie szczególnie aktywnym organizacjom społecznym, przedsiębiorstwom i jednostkom samorządowym Znaku Promocyjnego „Zielone Płuca Polski” ,
• prowadzenie działalności edukacyjnej, szkoleniowej, promocyjnej, zwłaszcza związanej z ideą zrównoważonego rozwoju, w tym: organizowanie i finansowanie konferencji, warsztatów, seminariów, szkoleń, konkursów, wystaw i prezentacji,
• przyznawanie stypendiów, nagród i dotacji osobom fizycznym i prawnym za szczególne osiągnięcia na rzecz materialnej realizacji idei ZPP,
• rozwijanie działalności wydawniczej służącej prezentacji i promocji programów, działań i rozwiązań dotyczących realizacji idei ZPP,

Po piętnastu latach aktywnej działalności na rzecz umacniania idei Zielone Płuca Polski Zarząd Fundacji doszedł do wniosku, że niezbędne jest dostarczenie nowego, silnego impulsu, który umożliwiłby szybsze i efektywniejsze wdrażanie jej w życie i wystąpił z propozycją utworzenia samodzielnie funkcjonującej fundacji, której fundatorami byliby miedzy innymi najbardziej zainteresowane umacnianiem idei samorządy wojewódzkie. Propozycja spotkała się z dużym zainteresowaniem w efekcie czego 28 września 2005 roku w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego podpisany został akt notarialny o ustanowieniu Fundacji Zielone Płuca Polski. Sygnatariuszami nowo powstałej organizacji zostali przedstawiciele czterech samorządów wojewódzkich: podlaskiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego i pomorskiego, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska oraz reprezentanci kilku stowarzyszeń i grupa przedsiębiorców rozwijających w regionie działalność gospodarczą. Po uzyskaniu osobowości prawnej nowo powstała Fundacja ZPP przejęła od Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska dotychczasowy dorobek intelektualny i materialny Biura Porozumienia Zielone Płuca Polski NFOŚ wraz z kadrą wysoko kwalifikowanych pracowników i rozpoczęła samodzielną działalność na rzecz materialnej realizacji zadań określonych w zawartym przez sygnatariuszy porozumieniu w sprawie współdziałania na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz promocji obszaru ZPP z zachowaniem jego różnorodności biologicznej i tożsamości kulturowej.

Wspomaganie zrównoważonego rozwoju polskich Karpat

Od początku 2012 roku Fundacja w trosce o zachowanie unikalnej przyrody polskich Karpat zainicjowała realizację projektu pn. „Karpaty łączą – mechanizm konsultacji i współpracy dla wdrażania Konwencji Karpackiej”. Przedsięwzięcie współfinansowane przez rząd Szwajcarii w ramach programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej realizowane było przez konsorcjum, do którego oprócz Centrum UNEP/GRID-Warszawa reprezentującego Fundację należały: Stowarzyszenie „Ekopsychologia”, Tatrzańsko-Beskidzka Spółdzielnia „Gazdowie”, Polskie Biuro Regionalnego Centrum Ochrony Środowiska Europy Środkowej i Wschodniej (REC) oraz Lokalna Organizacja Turystyczna „Beskid Zielony”. Celem projektu skierowanego do lokalnych samorządów, organizacji pozarządowych, lokalnych przedsiębiorców i rolników, przedstawicieli środowisk naukowych oraz służb ochrony przyrody działających w województwie małopolskim i podkarpackim była ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz promocja zrównoważonego użytkowania hal polskich Karpat, poprzez wsparcie wdrażania postanowień Konwencji Karpackiej. W ciągu blisko trzyletniej realizacji projektu, między innymi:

• zostało zorganizowanych kilkadziesiąt imprez pasterskich (redyków),  
• przeprowadzono 80 szkoleń pasterskich, w których uczestniczyło ponad 2000 osób,
• przeprowadzono konkursy dla społeczności lokalnych pn. „Karpacka Tożsamość” oraz „Karpacka Gmina”,
• wydano album pn. „Dziewięć Sił Karpackiej Przyrody”,
• wyprodukowano filmy i inne materiały edukacyjne promujące zrównoważony rozwój gmin karpackich oraz przeprowadzono ich dystrybucję wśród wybranych grup interesariuszy,
• utworzono portal www.oscypek.karpatylacza.pl promujący szlak oscypkowy i tradycyjną gospodarkę pasterską,
• uzupełniano na bieżąco portal www.karpatylacza.pl, zamieszczając aktualności związane z realizacją projektu,
• odbudowano ponad 50 obiektów infrastruktury pasterskiej (bacówki, żłoby i koszory),
• przygotowano projekt krajowego planu działań do Ramowej Konwencji Karpackiej,
• przygotowano projekt strategii rozwoju zrównoważonej turystyki dla Beskidu Niskiego,
• wydano poradnik o Ramowej Konwencji Karpackiej pn. „Wspólnie dla zrównoważonego rozwoju Karpat”,
• wydano przewodnik pn. „Śladami tradycyjnego wypasu owiec – zrównoważone rolnictwo w polskiej części Karpat”,
• wybudowano trzy bacówki: na Hali Krupowej, w Gorczańskim Parku Narodowym oraz w Bieszczadzkim Parku Narodowym,
• zorganizowano cykl imprez regionalnych pn. „Święto Karpat”,
• zorganizowano cykl szkoleń dla gmin pn. „Wspólne gospodarzenie w karpackiej przestrzeni”;
• opracowano grę edukacyjną na urządzenia mobilne pn. „Wypasione owce”;

Szczególną rolę w ochronie zasobów przyrodniczych spełniają obszary prawnie chronione ustanowione na przeszło 32% powierzchni kraju, przy czym obszary najcenniejsze (parki narodowe i rezerwaty), na których ochrona przyrody jest najwyższym priorytetem zajmują zaledwie 1,5%.

Mając na uwadze, że w Polsce istnieją jeszcze tereny, których walory przyrodnicze predysponują do objęcia ochroną lub takie, które wymagają bardziej szczegółowego rozpoznania Zarząd NFOŚ uznał za szczególnie istotne włączenie się Fundacji do działań mających na celu umacnianie i rozwijanie sieci obszarów chronionych. Między innymi podjęte zostały w powyższej sferze następujące inicjatywy:

Działania na rzecz utworzenia Biebrzańskiego Parku Narodowego

Jesienią 1989 roku Zarząd NFOŚ podjął decyzję o zaangażowaniu się Fundacji w doprowadzenie do utworzenia Biebrzańskiego Parku Narodowego. Wybór doliny Biebrzy jako jednego z podmiotów działalności statutowej Fundacji podyktowany został jej szczególnym znaczeniem przyrodniczym. W dolinie Biebrzy szata roślinna odznacza się ogromną różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków. Ponadto na Bagnach Biebrzańskich gniazduje wiele gatunków ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Kotlina Biebrzańska ma także ogromne znaczenie dla ptaków żerujących oraz wypoczywających w czasie corocznych wędrówek.

 Pierwszym praktycznym krokiem na drodze do utworzenia Biebrzańskiego Parku Narodowego było doprowadzenie do podpisania porozumienia pomiędzy Wojewodą Łomżyńskim, Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Narodową Fundacją Ochrony Środowiska, na mocy którego powierzono Fundacji realizację wszelkich prac przygotowawczych dotyczących przedsięwzięcia. Dokument ten stworzył tym samym formalne podstawy do dalszych, praktycznych działań podejmowanych przez Fundację i umożliwił przystąpienie do przygotowania podstawowych materiałów niezbędnych do formalnego utworzenia parku, w tym planu przestrzennego zagospodarowania doliny Biebrzy oraz projektu rozporządzenia Rady Ministrów o powołaniu Biebrzańskiego Parku Narodowego. Powyższe prace zostały wykonane przy merytorycznej i finansowej pomocy Światowego Funduszu Dzikiej Przyrody (WWF). Uhonorowaniem podjętych przez Fundację działań było podpisanie przez Panią Premier Hannę Suchocką 19 września 1993 roku stosownych dokumentów powołujących nowy park do życia.

Od pierwszego dnia istnienia parku Fundacja włączyła się merytorycznie i materialnie do tworzenia jego nowoczesnej infrastruktury. Miedzy innymi przy wydatnej pomocy finansowej Światowego Funduszu Dzikiej Przyrody (WWF) udało się:

• wybudować cztery wieże widokowe dla turystów odwiedzających park,
• zaprojektować i urządzić stałą ekspozycję walorów przyrodniczych parku,
• zaprojektować i wykonać plansze informacyjne, na których znalazła się mapa parku oraz podstawowe informacje o walorach przyrodniczych terenu,
• wydać foldery i inne materiały informacyjne dotyczące przyrodniczego znaczenia parku.

Przez cały okres współpracy z parkiem Fundacja poświęcała także dużo wysiłku na międzynarodowe popularyzowanie jego walorów przyrodniczych oraz na poszukiwanie sponsorów krajowych i zagranicznych, którzy byliby zainteresowani udzieleniem wsparcia finansowego z przeznaczeniem na rozwój nowoczesnej infrastruktury edukacyjnej i turystycznej.

Działania na rzecz utworzenia Parku Narodowego „Ujście Warty”

W połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku Fundacja dołączyła do grona organizacji ekologicznych, które uznały za niezwykle ważne doprowadzenie do objęcia najwyższą formą ochrony rozlewisk ujścia rzeki Warty do Odry. Obszar ten należy do najcenniejszych pod względem ornitologicznym obszarów w kraju. Unikalne tereny podmokłe, rozległe łąki i pastwiska są jedną z najważniejszych w Polsce ostoi ptaków wodnych i błotnych. Stwierdzono na nim obecność 245 gatunków ptaków, w tym 174 lęgowych. Szata roślinna wyróżnia się wysokim poziomem naturalności, a także unikatowym charakterem. Głównym zagrożeniem dla przyrody jest wtórna sukcesja roślinności na nieużytkowanych łąkach i pastwiskach. Z tego też względu jednym z priorytetowych działań zmierzających do ochrony siedlisk jest dopuszczenie na obszarach tradycyjnie wykorzystywanych rolniczo do prowadzenia ekstensywnej gospodarki łąkowo – pastwiskowej.

Włączając się aktywnie do działań na rzecz utworzenia Parku Narodowego „Ujście Warty” Fundacja między innymi:

• prezentowała korzyści dla społeczności lokalnej wynikających z utworzenia parku narodowego,
• popularyzowała walory przyrodnicze rozlewisk ujścia Warty w lokalnych i centralnych mediach (prasa, radio, telewizja),
• prowadziła akcje uświadamiające potrzebę utworzenia parku narodowego wśród decydentów działających zarówno na szczeblu lokalnym, jak i centralnym,
• zorganizowała spotkanie Podsekretarza Stanu, Głównego Konserwatora Przyrody w MŚZNiL z przedstawicielami samorządów lokalnych zainteresowanych utworzeniem parku narodowego.

W efekcie wspólnej pracy wszystkich zainteresowanych osób i instytucji 5 października 1999 roku podpisana została przez dyrektora Departamentu Leśnictwa, Ochrony Przyrody i Krajobrazu Ministerstwa Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Wojewodę Lubuskiego, przedstawicieli Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, przedstawicieli samorządów oraz organizacji pozarządowych deklaracja intencji w sprawie utworzenia Parku Narodowego „Ujście Warty”. Wojewoda Lubuski i Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego w lipcu 2000 roku oficjalnie złożyli w Urzędzie Rady Ministrów wniosek o jego utworzenie ”. Park rozpoczął działalność 1 lipca 2001 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2001 roku.

Udział w tworzeniu sieci obszarów Natura 2000

W efekcie dokonanych uzgodnień z Ministerstwem Środowiska Fundacja we współpracy z Instytutem Ochrony Przyrody PAN oraz z Zakładem Ornitologii PAN w grudniu 2002 roku opracowała pierwszy w Polsce, autorski projekt sieci Natura 2000 o zasięgu ogólnokrajowym wraz ze stosowną dokumentacją tekstową i kartograficzną. W trakcie blisko dwuletniej, bardzo intensywnej pracy między innymi:

• uzupełniono i dopracowano krajową listę obszarów wstępnie proponowanych do sieci Natura 2000,
• wykonano wstępną inwentaryzację przyrodniczą na tych obszarach projektowanych do sieci, które jej nie posiadały,
• wyznaczono korytarze ekologiczne łączące obszary sieci Natura 2000 oraz opracowano wytyczne dotyczące ich funkcjonowania,
• ustalono zakres projektów planów ochrony dla poszczególnych typów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków fauny i flory wyszczególnionych w załącznikach do dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej występujących na proponowanej liście obszarów Natura 2000,
• ujednolicono i przygotowano projekt pełnej dokumentacji krajowej listy obszarów proponowanych do sieci Natura 2000 wraz z materiałem kartograficznym i fotograficznym.

Na potrzeby realizacji projektu, w celu uzyskania maksymalnej efektywności podejmowanych działań, utworzonych zostało 16 wojewódzkich zespołów wykonawczych w skład , których weszli między innymi przedstawiciele urzędów marszałkowskich, lasów państwowych, zarządów gospodarki wodnej, wojewódzkich komisji ochrony przyrody, biur planowania przestrzennego, instytucji naukowych oraz ekologicznych organizacji społecznych. Do zadań zespołów należało miedzy innymi zgłaszanie własnych propozycji uzupełnienia sieci, konsultowanie przebiegu granic obszarów proponowanych przez zespół autorski oraz aktywne uczestniczenie w popularyzacji wśród społeczeństwa roli obszarów Natura 2000 w systemie ochrony przyrody. Rezultaty swojej działalności każdy z zespołów miał możliwość zaprezentować na organizowanych w tym celu wojewódzkich seminariach.

Opracowany przez zespół autorski w grudniu 2002 roku wstępny projekt sieci obszarów Natura 2000 został przekazany Ministerstwu Środowiska ulegając w kolejnych latach wielokrotnym uzupełnieniom i modyfikacjom.